Datum: 22-03-2024

Tata Steel monitort een groot deel van de uitstoot zelf. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (OD NZKG) krijgt hier veel vragen over: Is dit de slager die zijn eigen vlees keurt? Hoe betrouwbaar zijn die metingen dan? Aan welke eisen moeten de metingen voldoen? Tata Steel heeft een eigen meetdienst en testlaboratoria die door de Raad voor Accreditatie (RvA) zijn geaccrediteerd om metingen uit te mogen voeren. Bestuursvoorzitter Roeland Nieuweboer en Lead Assessor Marcel Toonen leggen uit hoe de RvA de betrouwbaarheid van de metingen waarborgt – of die nu worden uitgevoerd door Tata Steel zelf of door een extern meetbureau.

De RvA beoordeelt in opdracht van de overheid de betrouwbaarheid van alle bedrijven en instellingen in Nederland die hun producten of diensten in laboratoria testen, inspecteren en certificeren: van voedselproducenten tot geneesmiddelenbedrijven; van kledingfabrieken tot staalproducenten. Is die beoordeling positief? Dan verleent de RvA het bedrijf een zogeheten accreditatie. Hiermee geeft de RvA het bedrijf het vertrouwen om zelf testen, analyses en metingen uit te voeren.

Zo’n accreditatie krijg je niet zomaar. Laboratoria moeten hiervoor voldoen aan de zogeheten ISO 17025-norm – de medische uitgezonderd, daarvoor geldt een andere norm. Toonen: ‘De 17025-norm schrijft voor hoe je een kwaliteitssysteem van een laboratorium inricht: hoe zorg je ervoor dat het deskundig en onpartijdig werkt? En hoe zorg je dat de kwaliteit van de analyses goed is?’

Deskundig, onpartijdig en consistent

Nieuweboer: ‘Wij houden toezicht op de naleving van de private ISO-normen, een soort gestandaardiseerde afspraken tussen bedrijven over de kwaliteitseisen van producten. Wij zijn dus geen wetshandhavers, zoals de OD NZKG; we zijn de testers van de testers.’ Om te testen of laboratoria aan de kwaliteitsnorm voldoen, voert de RvA nauwkeurige controles uit. Hierbij kijken de assessoren – de beoordelaars die de controles uitvoeren – naar drie criteria: deskundigheid, onpartijdigheid en consistentie. Dit houdt in dat ze nagaan of de medewerkers van het laboratorium hun werk goed uitvoeren, de resultaten onafhankelijk worden verkregen en of die resultaten zelf betrouwbaar zijn. Nieuweboer: ‘En ze kijken naar hoe er wordt omgegaan met fouten: melden medewerkers die? Welke maatregelen nemen zij om die fouten in de toekomst te voorkomen? En gebeurt dat op een onpartijdige manier?’

Het werk van de RvA zelf wordt overigens ook getoetst aan die criteria: elke vier jaar komt een andere Europese accreditatie-instantie langs voor een controle. ‘En andersom doen wij dat ook. Dat is een zwaar examen. Daarnaast ontvangt de Tweede Kamer elke vijf jaar een evaluatie over ons werk en voeren we jaarlijkse risicoanalyses uit. Want ook wij moeten onze onpartijdigheid kunnen garanderen.’  

Testen bij Tata Steel

De RvA heeft de twee testlaboratoria en de meetdienst van Tata Steel geaccrediteerd onder de ISO 17025-norm. Dit betekent dat deze meetdienst van bevoegd is om analyses en metingen zelf uit te voeren. Zo neemt het team Monitoring van Tata Steel monsters van het terrein voor bodem- en wateronderzoek. Ook voert dit team metingen uit om de samenstelling van uitgestoten lucht, rook-, proces- en uitlaatgassen van de schoorstenen te bepalen. Hierbij worden onder meer de gehaltes stof, stikstofoxiden, zuurstof, koolstofmonoxide, koolstofdioxide, zwaveldioxide en zware metalen bepaald. Dit team werkt voor een groot deel mobiel op verschillende locaties en maakt daarvoor bijvoorbeeld gebruik van meetwagens. Het team Product Analysis voert verschillende chemische en fysische testen uit op brandstoffen, metalen, luchtmonsters, staal en water, zoals afval-, oppervlakte-, drinkwater.

Die laboratoria moeten aan dezelfde eisen voldoen als alle andere. Toonen: ‘Voor Tata Steel geldt geen uitzondering en de eisen zijn even streng als bij andere bedrijven. Daar worden ook hele belangrijke metingen gedaan.’ Daarbij voert Tata Steel niet alleen binnen de eigen meetdienst analyses en metingen uit: hiervoor worden ook geregeld onafhankelijke meetbureaus ingeschakeld die ook weer geaccrediteerd zijn door de RvA.

Nauwkeurige controles

Om als bedrijf je accreditatie te behouden, komt de RvA eens per jaar op controle, in een cyclus van vier jaar. Dus ook bij Tata Steel. Binnen die vier jaar vinden drie tussentijdse controlebeoordelingen en een aan het eind een herbeoordeling plaats. Toonen: ‘Bij zo’n controlebeoordeling nemen we een steekproef, want je kunt niet alles bekijken. Ik ga daarvoor één dag langs. Bij een herbeoordeling is dat twee dagen.’

Een controlebeoordeling valt uiteen in twee delen: een kantoorbeoordeling en een praktijkbeoordeling. Bij de kantoorbeoordeling kijkt Toonen onder andere naar de kwaliteit van de registraties en of de medewerkers goed zijn opgeleid. Hierbij kijkt hij naar gegevens van het hele afgelopen jaar. Zijn er bijvoorbeeld klachten geweest? Zijn die opgelost? Ook bekijkt hij de verslagen van de verplichte interne audits die bedrijven zelf uitvoeren: komen die overeen met zijn eigen bevindingen? Bij de praktijkbeoordeling kijkt een beoordelingsteam van technische deskundigen naar de werkuitvoering en of de meetapparatuur op de juiste manier is gekalibreerd: is die correct in- en afgesteld om betrouwbaar te kunnen meten? Ook loopt dit team mee tijdens een aantal metingen.

Afwijkingen signaleren

Om de betrouwbaarheid van hun resultaten te garanderen, zijn laboratoria verplicht om ringonderzoeken uit te voeren. Tijdens een ringonderzoek vergelijkt een laboratorium zijn meetresultaten met een ander laboratorium om te kijken of die overeenkomen. Is dat niet het geval? Dan gaat een bedrijf na waar dat aan ligt en lost dit op.

De onpartijdigheid van een laboratorium is lastiger vast te stellen: die is niet absoluut te meten en wordt daarom bepaald door gesprekken te voeren met medewerkers. Toonen: ‘Daarbij kijken we naar wat de organisatie heeft ingericht om die onpartijdigheid te waarborgen. Zo is het belangrijk dat de directie van het bedrijf geen invloed kan uitoefenen op de resultaten van de meetbureaus. Als we daarbij signalen oppikken dat dit wel het geval is, dan trekken we aan de bel.’ Relaties tussen medewerkers van Tata Steel zelf en het meetbureau van het bedrijf moeten daarom worden gemeld als mogelijk risico. Komt de RvA erachter dat die geheimgehouden zijn? Dan is dat mogelijk reden om extra toe te zien op de onpartijdigheid: wat is de reden dat de relatie is verborgen? Ook zijn er andere externe controlemechanismen: klanten van bedrijven laten monsters soms bij andere meetbureaus testen, om zeker te weten dat ze een goed product afnemen. Komen daar afwijkende resultaten uit? Dan is dat eveneens reden om dat verder te onderzoeken.

Problemen oplossen

Ontdekt de RvA tijdens controlebeoordelingen non-conformiteiten, oftewel afwijkingen? Dan krijgt een bedrijf altijd eerst de kans om deze op te lossen. Toonen: ‘Bij elke controle vinden we afwijkingen, dat is normaal. Maar die zijn meestal niet zo ernstig dat ze direct tot grote problemen leiden. Wel moet een bedrijf ze oplossen.’ Daar krijgt een bedrijf twee keer zes weken de tijd voor. Binnen die periode moeten ze bekijken wat de oorzaak van het probleem is, hoe groot het is en hoe het wordt opgelost. Blijkt bijvoorbeeld dat een medewerker extra opleiding nodig heeft, dan kan dit meestal gemakkelijk worden geregeld zonder de bedrijfsvoering te verstoren. Bij een volgende beoordeling kijkt Toonen dan of dit daadwerkelijk is gebeurd. Bij grotere afwijkingen van de norm kan de RvA besluiten om de verrichting of activiteit waarop die betrekking heeft, tijdelijk te verwijderen uit de scope: de set aan activiteiten waarvoor een bedrijf geaccrediteerd is.

Is de afwijking zo groot dat het kwaliteitsmanagement van een laboratorium onder druk komt te staan en is de oplossing niet in zicht? Dan volgt een bestuurlijk gesprek, met Nieuweboer. Hij kijkt dan samen met het bedrijf wat er nodig is om het probleem aan te pakken en of dit binnen afzienbare tijd lukt. Is dit niet het geval? Dan wordt een bedrijf tijdelijk geschorst. Nieuweboer: ‘Een bedrijf moet zo’n schorsing melden aan zijn klanten. Dat is heel ingrijpend. En ja, dat komt voor. Maar nee, dat is tot nu toe niet aan de orde bij Tata Steel.’

Metingen Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied

Zo’n schorsing van de RvA houdt niet in dat een bedrijf zijn productie geheel moet stilleggen: het betekent alleen dat het laboratorium niet langer is geaccrediteerd om betrouwbare metingen uit te voeren. Zeker als het gaat om emissiemetingen zijn er voor bedrijven heel veel redenen om niet alleen zelf metingen te doen.

Ook de OD NZKG laat bij Tata Steel geregeld metingen uitvoeren door geaccrediteerde meetbureaus: dit helpt de OD NZKG in de vergunning-, toezicht, – en handhavingstaak. Die moet immers beoordelen of de uitstoot van de fabriek wel aan de wet- en regelgeving voldoet. Ook is Tata Steel via het Besluit Activiteiten Leefomgeving en de vergunning verplicht om hun emissiemetingen te rapporteren aan de Omgevingsdienst. De OD NZKG bekijkt die metingen vervolgens aan de hand van een aantal criteria.

Allereerst: is er volgens representatieve bedrijfsomstandigheden gemeten? Dit houdt in dat de metingen gedaan zijn in situaties die kenmerkend zijn voor een normale bedrijfsvoering. Ook kijkt de OD NZKG of er volgens de daarvoor geldende meetnormen is gemeten en of de norm voor de uitstoot niet is overschreden. Is een meting niet representatief? Dan neemt de OD NZKG gepaste maatregelen. Zo kan die de meting afkeuren, waardoor die herhaald moet worden. Is er niet volgens de geldende meetnorm gemeten? Dan kijkt de OD NZKG wat de reden was om af te wijken en wat de invloed daarvan is op de betrouwbaarheid van de meting. Door deze controles van de OD NZKG van de meetresultaten en door de verplichte ringonderzoeken komt het grootste deel van fouten tijdens metingen boven water.

---