Datum: 27-02-2025

Sinds 1924 wordt het terrein van Tata Steel – 750 hectare groot, gelijk aan ruim duizend voetbalvelden – gebruikt voor de staalproductie. Ruim 100 jaar aan activiteiten waarbij mogelijk bodemverontreiniging is ontstaan, doordat materiaalresten of andere stoffen in de bodem terechtkomen. Hoe ontstaat bodemvervuiling precies? Welke wetten en regels gelden? Wat betekent dit voor mens en milieu?

Wetgeving in het verleden

Tot halverwege jaren ‘80 was het bewustzijn van de gevolgen van bodemverontreiniging een stuk lager dan nu. De wettelijke regels waren dan ook veel minder streng. Deze manier van denken over het milieu was in heel Nederland aanwezig. Tot halverwege jaren ‘80 werd huisvuil regelmatig gedumpt op stortplaatsen en werd chemisch afval in de openlucht verbrand.  

Vanaf 1985 komt er meer en meer aandacht voor bodemkwaliteit door invoering van de Interimwet Bodemsanering, later de Wet bodembescherming. Met de Wet bodembescherming werd er gekeken naar bodemverontreiniging uit het verleden en werd het verder verontreinigen van de bodem verboden.

Oorzaken van bodemverontreiniging

Door verschillende bedrijfsactiviteiten en het omgaan met het milieu in het verleden, is de bodem verontreinigd geraakt met onder andere zware metalen, zoals lood, PAK’s en minerale olie. Afhankelijk van hoe de verontreiniging is ontstaan, kan deze over het hele terrein of alleen op bepaalde plekken voorkomen. Stoffen die in de lucht worden uitgestoten, verspreiden zich over een groter gebied dan stoffen die vrijkomen door lekkages of bij vuil- en brandputten. Wanneer vervuiling in het grondwater terecht komt kan dit zich via het grondwater verspreiden.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het terrein gebombardeerd door de Engelsen, wat zorgde voor een grote bodemvervuiling onder de Kooksgasfabriek 1. Tata Steel saneert deze vervuiling sinds 2000 met hulp van het Rijk, door middel van een systeem om het grondwater te beheersen. Saneren is het beperken en zoveel mogelijk ongedaan maken van verontreiniging en de directe gevolgen daarvan. Dit kan door de verontreinigde grond te verwijderen, maar bijvoorbeeld ook door de vervuiling af te dekken waardoor schadelijke stoffen niet kunnen verspreiden. Saneren kan ook door natuurlijke processen te stimuleren die de verontreiniging afbreken.

Bodemkwaliteit

De algemene bodemkwaliteit van het terrein voldoet aan de kwaliteitseisen voor een industriegebied. Ook de PFAS-gehalten voldoen aan de kwaliteitsklasse Landbouw/Natuur. Dit is aangetoond op de bodemkwaliteitskaart. Dit is een wettig bewijsmiddel om de kwaliteit van grond vast te stellen. Daardoor is fysiek bodemonderzoek niet altijd nodig elke keer dat er grond binnen het terrein wordt verplaatst, bijvoorbeeld wanneer een gebouw of andere infrastructuur wordt aangelegd.

Bodemonderzoek

Dit betekent niet dat er helemaal geen bodemonderzoek meer nodig is en dat de bodem niet verontreinigd kan zijn. Afhankelijk van het soort werkzaamheden en welke bodeminformatie beschikbaar is kan fysiek bodemonderzoek alsnog noodzakelijk zijn. Er wordt daarbij altijd bodemonderzoek gedaan wanneer er sprake is van een incident of lekkage (dit heet een ongewoon voorval).

Wanneer er bodemverontreiniging met het bodemonderzoek wordt aangetoond kan dit aanleiding zijn voor het volgen van verschillende wettelijke regels, bijvoorbeeld dat er een melding moet worden gedaan bij het bevoegd gezag of dat er plan voor de werkzaamheden moet worden opgesteld.

Dit is bijvoorbeeld het geval bij de Mergelkade. Op de Mergelkade worden staalslakken sinds 2018 tijdelijk opgeslagen voordat deze worden afgevoerd. Uit onderzoek blijkt hier sprake van een verhoogde vanadiumconcentratie en een verhoogde pH-waarde (lage zuurgraad). Tata Steel heeft een vernieuwd saneringsplan moeten inleveren dat momenteel door ons beoordeeld wordt. Daarnaast loopt er een grondwateronderzoek naar een grondwaterverontreiniging op een andere verwerkingslocatie van staalslakken, het noordwestterrein.

Gevolgen voor het milieu en omwonenden

Of er bij bodem- en grondwaterverontreiniging risico’s zijn voor de mens of het milieu, is afhankelijk van de aard, omvang en mogelijkheid tot verspreiding van de verontreiniging en of men hiermee in contact kan komen. Over het algemeen kan worden gesteld dat als men niet in contact kan komen met de verontreiniging er ook geen direct risico voor de gezondheid is. Op plaatsen waar de verontreiniging aan de oppervlakte aanwezig is, is het risico afhankelijk van het bodemgebruik en de gebruikers. Als er bij het bodemgebruik veel direct contact is met de verontreinigde bodem of als er groente of fruit voor consumptie wordt geteeld op een verontreinigde bodem, dan is het risico groter dan wanneer het een niet algemeen toegankelijk industrieterrein betreft. Een ander aspect van een bodemverontreiniging is het verspreidingsrisico. Dit geldt vooral voor verontreinigingen in het grondwater. Als een verontreiniging zich kan verspreiden kunnen de omstandigheden veranderen. Bijvoorbeeld doordat de verontreiniging zich meer naar de oppervlakte verplaatst, waardoor er meer mogelijkheden tot contact met de verontreiniging ontstaan, of als het een natuurgebied instroomt. Daarom wordt er bij een bodemverontreiniging ook altijd bekeken of er een risico is voor verspreiding.