Datum: 01-06-2023

In februari 2022 verschenen er verontrustende berichten in de media. Vrachtschepen die wegvoeren bij Tata Steel hadden nog kolen op het dek liggen en deze werden op zee het water ingeschoven. ‘Onvoorstelbaar’ was de eerste gedachte van Dave de Liefde van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (OD NZKG). ‘Dit zou tot ernstige vervuiling leiden.’ Samen met havenbedrijf Port of Amsterdam, De Inspectie Leefomgeving en Transport en Rijkswaterstaat sloeg hij de handen ineen om uit te zoeken wat er gebeurd was en of er actie moest worden ondernomen.

Naar aanleiding van dit onderzoek bood het ministerie van IenW deze week het onderzoeksrapport Ladingresiduen bij Tata Steel aan de Tweede Kamer aan.

Dave de Liefde, inspecteur bij de OD NZKG, las er zelf over in het Noordhollands Dagblad, begin februari 2022. “Ik schrok me kapot. Duizenden kilo’s steenkool en ijzererts zouden in zee worden gedumpt door bemanningsleden van kolenboten, nadat ze bij Tata Steel hadden gelost. Onze taak als omgevingsdienst is beschermen van milieu en leefomgeving en dit is een milieudelict dat tot ernstige vervuiling leidt. Ik kon me eigenlijk niet voorstellen dat dit waar was. Dit moest uitgezocht worden en het was meteen duidelijk dat alle inspectiediensten gezamenlijk moesten gaan optrekken.”

Vijf inspectiediensten

In het betreffende gebied opereren maar liefst vijf inspectiediensten voor schepen en hun ladingen: Port of Amsterdam, de Inspectie Leefomgeving en Transport, Rijkswaterstaat, de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied en de Kustwacht. De eerste twee ‘doen’ het schip, de derde doet waterkwaliteit, de vierde doet Tata Steel en de wal en de Kustwacht houdt vanuit een vliegtuig toezicht op schepen in de Noordzee.

Het lastige in deze kwestie was wie de verantwoordelijk toezichthouder was. Dave: “De OD NZKG houdt toezicht op Tata Steel. Zolang een schip aan het laden en lossen is, is dit zogenaamd ‘onderdeel van de inrichting’ en valt dit onder onze verantwoordelijkheid. Maar zodra het schip wegvaart, nemen anderen het over.”

“Resten op het dek zijn niet verboden”

Zoals Sjors Oenen van havenbedrijf Port of Amsterdam die het bewuste krantenartikel ook had gelezen. “Wij controleren schepen als ze na het lossen afvaren. We zijn hiervoor gemandateerd door Inspectie Leefomgeving & Transport (ILT). We vragen de schepen om een foto te sturen van het dek voordatze wegvaren. Zo weten we of er nog ladingrestanten op liggen. Als het schip voldoet aan de MARPOL-voorschriften¹ mag het in een aantal gevallen mee genomen worden naar zee en kan het schip niet tegengehouden worden. Maar een dumping in zee had ik ook niet verwacht en ik heb Dave meteen gebeld.”

Dronevluchten boven Tata

Daarna gaat het snel. Ook Gert Tempelaar, toezichthouder bij Rijkswaterstaat, leest het bericht in de krant. “Onze prioriteit is waterkwaliteit, vervuiling tegengaan. Zoals morsen van grondstoffen naar het oppervlaktewater. Wij treden op wanneer een schip in het water loost tijdens het laden of lossen. Ook bewaken we de waterkwaliteit van de Rijkswateren en het Nederlands gedeelte van de Noordzee.” Hij heeft contact met Dave en Sjors en met ILT, die vanuit de Tweede Kamer opdracht kreeg om het voorval te onderzoeken.

“Een dag voor het krantenartikel hielden we nog toezicht met dronevluchten”

Rob van Alphen van ILT: “ILT is hoofdtoezichthouder ten aanzien van scheepsafvalstoffen in Nederland. Port of Amsterdam is daarbij gemandateerd als mede-toezichthouder in hun havengebied en het Noordzeekanaal. Een dag voor het verschijnen van het bewuste krantenartikel hielden wij nog toezicht op schepen in de buurt van Tata Steel met dronevluchten. Daarbij controleren we onder andere of er ladingrestanten op scheepsdekken liggen.

“Het komt voor dat schepen met een vuil dek wegvaren. Wanneer wij dat zien, kunnen we uitzoeken naar welke haven dat schip vaart en de toezichthouder in die haven vragen om het schip bij aankomst te controleren. Ook wij waren zeer verbaasd over het overboord gooien van ladingrestanten.”

Gezamenlijke inspectie

Een week na het krantenbericht staan Port of Amsterdam, Rijkswaterstaat en de OD NZKG in Wijk aan Zee voor hun eerste gezamenlijke controle. Dave (OD NZKG): “De timing was belangrijk, we moesten ter plaatse zijn als een schip bijna gelost was. We zijn met drie partijen naar Tata Steel gereden.”

Sjors (Port of Amsterdam): “We wilden een controle uitvoeren waarbij ieder zijn eigen taak pakt. Port of Amsterdam doet het schip, OD doet Tata Steel en de wal en RWS doet de waterkwaliteit.” En zo geschiedde. Dave (OD NZKG): “Wat opviel was dat de kade bij Tata vies was. Dat mag niet, want het risico bestaat dat vuil vanaf de kade het water in spoelt. Daarom hebben we later een waarschuwingsbrief gestuurd: het moet schoner.”

Gert (RWS): “Vanuit onze kant werden geen overtredingen geconstateerd. Na enkele incidenten in 2008 heeft Tata Steel op last van Rijkswaterstaat een laad- en losprotocol opgesteld, met als doel om tijdens het laden en lossen watervervuiling te voorkomen. Tijdens ons bezoek constateerden we dat dit protocol wordt nageleefd. Zo waren onder andere de spuigaten afgedicht.”

“We hebben een waarschuwingsbrief gestuurd: het moet schoner“

Bij morsen tussentijds opruimen

Dave (OD NZKG): “Na de eerste afspraak hebben we nog vier gezamenlijke bezoeken gebracht. Je zag dat het steeds beter werd. Tata Steel heeft het proces aangepast en een bedrijf ingehuurd om schoon te maken. Ook bij scheepscoördinatoren zag je dat die strenger waren richting de schepen.”

Gert (RWS): “Tijdens het tweede bezoek werden vanuit onze kant nog wel overtredingen waargenomen. Er lag te veel op het dek. Daarom is het laad- en losprotocol van Tata Steel aangescherpt. Nu wordt ook tijdens het werk schoongemaakt. Normaal werd alleen einde dag opgeruimd. Als er veel gemorst wordt moet je tussentijds ingrijpen, daar hebben we scherp op gelet. Als aanvullende maatregel moet Tata Steel foto’s maken van de dekken na het laden en lossen. Deze worden steekproefsgewijs door ons opgevraagd.” Eind december was de laatste controle. Alles bleek in orde.

Geen lozingen

De aanleiding van het hele traject bleek een storm in een glas water. Uit de beelden van de journalist was niet op te maken dat er iets in het water was geveegd. Er werd wel iets van de luiken afgeveegd, maar daarnaast zit nog een pad zo breed als een vrachtwagen. Rob (ILT): “Dat ze het van luiken vegen is logisch, de luiken gaan dicht als ze weggaan en dan vegen ze schoon. Ook uit gegevens van de kustwacht bleken er geen lozingen te zijn geweest. Wel mensen die de kolen op het dek aan het wegscheppen waren.”

Hoewel er dus weinig aan de hand bleek, heeft het wel iets moois opgeleverd. Rob (ILT): “Zowel de samenwerking bij het tot stand komen van het rapport voor de Tweede Kamer als de samenwerking in de uitvoering was een succes. Als er weer iets gebeurt, weten we elkaar snel te vinden. Het mooie is ook dat Tata Steel dit serieus heeft opgepakt en de procedures zo heeft aangepast dat alle schepen nu schoon vertrekken”

¹ wettelijke voorschriften om milieuvervuiling (verontreiniging van lucht en zeewater) door schepen, te voorkomen.